"אנסמבל די צייטמאשין" – מוסיקה קלאסית עתיקה מארצות אשכנז

“Ensemble Di Tsaytmashin” – original Old Ashkenazic music

http://www.tsaytmashin.com

Di Tsaytmashin: די צייטמאשין

Avishai Fisz: singing אבישי פיש

Bari Moskovitz: theorbo ברי מוסקוביץ

Ayela Seidelmann: cello איילה זידלמן

Daniel Hofman: violin דניאל הופמן

Adi Silberberg: recorders עדי זילברברג

Oren Fried: percussion אורן פריד

All arrangements and additional compositions by Avishai Fisz

דער ספר "שמחת הנפש" איז געדרוקט געווארן אין 1722 און איז אן איינצלהייט אין דער יידישער קולטורעלער ירושה, זי ענטהאלט לידער מיט נאטן! אבישי פיש און זיין אנסאמכל "די צייטמאשין" לעבן אויף די לידער צום ערשטן מאל נאך 300 יאר!

ב-1722 פורסם הספר "שמחת הנפש", – ספר זמירות ושירים ביידיש, הכתוב בתווים ומהווה את התיעוד היחידי למוסיקת היידיש באותה תקופה. אבישי פיש ביחד עם חמשה נגנים מהשורה הראשונה מביאים את המוסיקה הייחודית לבמת יונג יידיש!

ספר חלק שני מן שמחת הנפש

דער ערשטער באַנד פון "שמחת הנפש", אַ מוסר=בוך פון אַ פּאָפּולערן אינהאַלט, איז דערשינען אין באַוואַריע ביים אָנהייב פונעם 18טן יאָרהונדערט. דער מחבר דערפון איז געווען ר' הענלע קירכהען פון דער שטאָט פיורדא (היינט – פירט). אינעם בוך ווערט באַשריבן – דורך אַ ריי משלים, מעשהלעך און לעגענדעס – די גרויסע שמחה וואָס ווערט דערוועקט אין דער נשמה ווען אָנפילן די מצוות. דאָס אַלץ איז געשריבן אין גאָר אַ נאַאיוון, חנעוודיק מאַניער. ניט אומזיסט איז דאָס בוך געווען און געבליבן זייער פּאָפּולער אין משך פון כמעט 250 יאָר. יעדער לייענער וואָלט דאָס געקאָנט פאָלגן און פאַרשטיין. ווייזט אויס אַז דעם רבי ר' קירכהען איז דאָס געלונגען צו אַנטוויקלען אַזש צו אַ העכערער מדרגה אַ נייעם ליטעראַרישן זשאַנער: אַ מוסר=בוך אין אַ פאָרם פון א מעשה=בוך. ציטאַטן, ווערסיעס און גאַנצענע פּלאַגיאַטן פונעם בוך האָבן ממשיך געווען צו דערשיינען אין דרוק איבער גאַנץ אייראָפּע ביז צום סאַמע שוועל פונעם 20טן יאָרהונדערט. און היות ווי דער ספר האָט דערגרייכט דעם געוואונטשטן ציל און איז געווען אַזוי געלונגען, האָט ר' קירכהען אָנגעפירט אַ מעשה אַ נייע: ער האָט געשריבן נאָך אַ מוסר=בוך, און דאָס מאָל ניט מיט מעשות, נאָר מיט לידער. און ניט מיט בלויזע לידער. ער האָט זיך געסטאַרעט און קאָמפּאָנירט צי צוגעפּאַסט מעלאָדיעס צו די-אָ לידער און אפילו ווי ניט איז, געפונען ווער סע זאָל פאַר אים אויפשרייבן זיינע מעלאָדיעס די מלא=חן אין אַ נאָטן=שריפט. דער נייער באַנד איז דערשינען אין דרוק אין דער שטאָט פיורדא אַרום דעם יאָר 1725.

אינעם ספר זענען פאַראַן דרייצן זינג=לידעלעך וואָס באַשרייבן דאָס יידישע טאָג=טעגלעכע לעבן, די פאַרשיידענע מנהגים, די יום=טובים און די מועדים, די חתונה, דעם ברית=מילה און דעם טויט, אַלץ לעילא ולעילאדיק געגראַמט און באַגלייט מיט נאָטן, פאַרשריבן אין איין קול. דער חידוש דערפון איז געווען גאָר גאָר אַ גרויסער. אפילו אין דער קריסטלעכער ליטעראַטור פון יענע יאָרן האָט מען ניט געטראָפן אַזאַ אַ זיווג פון סעקולערער מוזיק ("זינג=לידעלעך") מיט אַ ליטורגישן אינהאַלט. אין דער גאַנצער יידישער ליטעראַטור איז דאָס אַ בפירושע זעלטענהייט. דערצו, באַטראַכטענדיק דעם סאַמע מוזיקאַלישן אינהאַלט פון דער ווערק, געפינען מיר גאָר אַ העזהדיק מיש-מאַש פון באַראָק מאָטיוון, פון יידישער ליטורגיע, אייראָפּעאישע פאָלקסלידער און אפילו רמזים צו אָסמאַנישער מוזיק. ס'איז בפירוש קלאָר אַז דער ר' הענלע קירכהען האָט געהאָט אַ סך גוטן ווילן. זייער אַ סך גוטן ווילן.

אָבער דער עולם איז דערפון ניט נתפעל ונשתומם געוואָרן. פאַרקערט. אַזאַ אַ זשאַנערן=שעטנז איז געווען, ווייזט אויס, אַביסל צו שאַרף פאַרן עולם צו צעקייען. דער עולם איז ניט געווען רייף גענוג כדי צו געניסן ביידע מוסר און מוזיק געמישט אויף איין טעלער. פונעם צווייטן באַנד "שמחת הנפש" איז געבליבן אויף דער וועלט אַן איין און איינציקער עקזאַמפּלאַר, וואָס געפינט זיך היינט אין דער באָדלעאַנער אין אָקספאָרד. אמת, אַז דאָס באַנד איז אַ שמחה גדולה פאַר פאָרשער, דער עיקר פאַר יענע וואָס פאַרנעמען זיך מיט שפּראַך. קירכהענ'ס גראַמען זענען פשוט פּרעכטיק! די וואָס פאַרנעמען זיך מיט מוזיק ווערן געוויינטלעך אַנטוישט פונעם באַנד. די נאָטן וואָס רייצן די פאַנטאַזיע ביים אָנהייב – זעען פאָרט צו מאָדנע אויס. סע וואַקסט אַרויס פון זיי מכל המינים אָטעמלאָזע ניגונים, עפּעס צעדרייטע מעלאָדיעס, אָפטמאָל אין זייער טשיקאַווע גאַמעס וואָס האָבן זייער ווייניק מוזיקאַלישן זין הינטער זיי… דעם אמת צו זאָגן – דאָס אָפּפטרן די-אָ לידער מיט אַן אַקסל=צי איז ניט שווער. דאָס פאַרטיפן זיך אין די לידער פונעם באַנד "חלק שני מן שמחת הנפש", האָט ביי מיר געפאָדערט אַ פּאָר גרונט=השערות און האָט דערוועקט אַ פּאָר פראַגעס, ווי למשל – צי די יידישע מוזיק צו קירכהענ'ס צייטן האָט טאַקע געקלונגען אַזוי? און צי קען עס זיין אַז עפּעס איז פאַרלוירן געגאַנגען אויפן וועג פון קירכהענ'ס קאָפּ צו דעם געדרוקטן בלאַט? קירכהען איז געווען אַ רב, און איז ניט געווען אומבאַדינגט באַהאַוונט אין אַ נאָטן=שריפט. מיין השערה איז אַז קירכהען האָט געבעטן אַ טובה ביי איינעם פון די אַרומיקע וואָס האָט פאַרשריבן מעלאָדיעס פאַר אים. יענער קאָפּירער איז אַפנים געווען אַ גוי. פאַרוואָס אַ גוי? ווייל אַלץ אין די נאָטן וואָס איז נאָענט צו דייטשישע פאָלקסמוזיק זעט אויס מער אָדער ווייניקער לאָגיש אויפן בלאַט, בשעת טייל לידער – די וואָס זיינען געבויט אויף יידישע שטייגערס – זעען אויס גאָר פורכטבאַר. און ווייטער- קירכהען האָט אַפנים געהאַט אין אויער אַ האַרמאָניזירטע, פאַרטיקע מעלאָדיע אין אַ פולן קלאַנג, און האָט ניט געוואוסט אַז ווען ער זינגט דאָס פאָר – קומט דעם קאָפּירער צו בלויז דאָס גערעם פון דער זאַך. דער קאָפּירער האָט, ווייזט אויס, געסטאַרעט און פאַרשריבן כניאָקיש אַלץ וואָס ער האָט געהערט. קען זיין אַז ווען קירכהען איז איינגעפאַלן אין התלהבות, האָט ער געזונגען ניט אָטמענדיק צווישן די שורות, צי געהאַט פאָרגעזונגען דאָ און דאָרטן אַ פאַלשן קלאַנג… דאָס אַלץ איז געוואָרן פאַרשריבן מיט גרויסער געטריישאַפט און דערנאָך געשיקט כלאחר כבוד צום יידישן בית הדפוס, וואָס האָט זיך ספּעציאַליזירט אין ספרי קודש און ניט מיט מוזיק ביכער. דאָרטן האָט מען אויך מסדר געווען די נייע המצאה ווי ניט איז, אַמאָל פון רעכטס אויף לינקס, אַמאָל אַנדערש… איך באַדאַנק די צוויי פּאַרשוינען – רבי אלחנן הענלע קירכהען און זיין קאָפּירער, וואָס האָבן אונדז הינטערגעלאָזט אַזאַ אַ מוזיקאַלישן רעטעניש=שפּיל. איך האָף אַז אין מיין אַרבעט איך האָב געקאָנט אַנטדעקן די גוטע כוונות פון די צוויי. (אבישי פיש)

Seyfer Simkhes Haneyfesh (“The Book of the Rejoicing soul”) is an ancient Ashkenazi songbook, written by Rabbi Elkhanan Kirchen and published in Bavaria towards the beginningof the 18th century. It contains songs of morality for the Jewish home. The songs describe in very witty rhymes the diversity of customs for the Jewish holidays, the refined moods resultant of following the Jewish tradition, and the joy of believing in God.

The language of the songs is West Yiddish, the language of the Jews of western and central Europe in those years. Although it differs from the modern Yiddish of today, it already bears many similarities to the more modern version of the language. The melodies of the songs appear in the book as a rather general structuring of a single melodic line. Despite the sparse voicing in the notation, the written music still manages to hint strongly at a remarkably unique musical pastiche, spanning from pure baroque polyphony to very spicy Jewish and European folk tunes.

Arranging the book’s music required the making of a couple of educated assumptions, without which the presenting of the book’s music as a work of art would not have been possible. The first one regarded the composer’s identity. I presume it was Rabbi Kirchen himself – an assumption that easily explains one of the peculiarities of most of the compositions in the book, which seem to appear rather “breathless”, as though composed by an amateur. The second thing which was essential to define was the identity of the person who, as a favor to Rabbi Kirchen, noted the tunes down. It is my opinion that the actual notation was done not by a Jew but rather by a gentile, who would not have been familiar with the nuances of the more Jewish melodies. This would account for the scribe’s haplessness when faced with the challenge of notating melodies of a more Jewish or Oriental nature. Whereas melodies of a more “German” character can be easily followed on the page, some others appear in the musical text in such a crooked and bizarre form, that it is unlikely that they were intended to be sung that way. After dealing with those two points it was possible to arrange this very intriguing work in the way in which I believe that Rabbi Kirchen and his diligent copier intended it to be. I thank those two for the challenge.

Avishai Fisz

שישה מוסיקאים מקוריים מהבמות הכי חשובות בארץ ובעולם נפגשו יחד בכדי להחיות את היצירה המרתקת הזו. הם קראו לעצמם "די צייטמאשין" – ביידיש – מכונת הזמן. ההרכב שם לעצמו למטרה לשאוב מתוך "ספר שמחת הנפש" את כל הרמזים האפשריים לאופן ביצועם, ולהנגיש לקהל המודרני את העולם המוסיקאלי העתיק באופן האותנטי ביותר, בשילוב עם עיבודים מתאימים לאוזן הקהל של המאה ה- 21.

Six original musicians from the leading stages in Israel and around the world have joined together with the purpose of reviving this fascinating musical piece. They called themselves “Die Tzeitmachine”, which in Yiddish means Time Machine. This ensemble aspires to extract from the book “Joy of the Soul” all the possible clues to its performance, and to provide the modern audience with an access to the ancient musical world, in the most authentic way combined with adaptations fit to the 21^st century audience’s ear.

HOW TO REACH YUNG YiDiSH – איך להגיע ליונג יידיש — ווי אזוי טרעפט מען יונג יידיש אן צו בלאנדזשען

YUNG YiDiSH TEL AVIV יונג יידיש תל אביב

yylogogood yytaweb

יונג יידיש בתחנה מרכזית החדשה – לוינסקי 108 – מתחם אמנים – קומה 5 – סטדיו 5008 טל לברורים והזמנת מקומות: 03-6874433:

YUNG YiDiSH Central Station – Levinsky 108 – Artists Studio 5008 – 5th Floor – Tel – 03-6874433